اهداف طرح:
الف)هدف کلی: ارتقای توانمندی مدیران و سرگروه های آموزشی جهت نظارت تخصصی بر کار معلمان و ارتقای توانمندی فعالیت معلمان
ب)اهداف جزئی:
۱- باز آموزی مدیران وسرگروه های آموزشی در زمینه طراحی آموزشی
۲- ارتقای توانمندی مدیران در خصوص تهیه و تدوین سیاست های کوتاه مدت ،میان مدت و بلند مدت آموزشی مدرسه خود
۳-روز آمد کردن دانش برنامره ریزی درسی مدیران
۴- آموزش روش های نظارت بالینی بر کلاس در س به مدیران
۵- تعیین تیم نظارتی و آموزش به آنها برای نظارت فنی و بالینی بر کلاس درس
۶- مشخص کردن تیم ناظر، مرکب از (مدیر آموزش دیده،معاون آموزشی، سرگروه آموزشی ،یک روانشناس و مشاور)
الف) کمک به مدیر در اجرای وظایف خود در محیط آموزشی:
۱- طراحی برنامه آموزشی ودرسی ۲- سازماندهی آموزشگاه ۳- رهبری نیروهای ستادی وصفی ۴- نظارت بر حسن اجرای فرایند برنامه های آموزشی ودرسی طراحی شده و ارزشیابی از فعالیت ها ی نیروهای ستادی وصفی دردستیابی به اهداف تعیین شده
ب) ارتقای توانمندی عوامل آموزشی مدرسه
مدیران مدارس ، راهنمایان آموزشی و معلمان در قبال اصلاح فرایند تدریس و یاد گیری ، ارتقای کیفیت برنامه ی درسی و پیشرفت مطلوب دانش آموزان هم از لحاظ سازمانی و هم به دلیل اخلاقی مسوولند، بنا براین باید از هر وسیله و اقدامی که به آنان کمک نموده تا آنها وظایفشان را بهتر انجام داده وبه نتایج بهتری برسند ،استقبال کنند.
ج)ماهیت نظارت و راهنمایی در مدارس:
نظارت و راهنمایی در مدارس مبتنی برهمکاری حرفه ای کارکنان آموزشی است و برای اصلاح فرایند تدریس و یادگیری طراحی شده است و ماهیتی کنترل کنند ه ندارد و هدف آن نه قضاوت در باره ی شایستگی معلمان ونه کنترل کار آنان است ،بلکه همکاری با آنان برای اصلاح آموزش است.
تشکیل یک تیم مرکب از متخصصین ذیل :
۱-مدیر
۲- روانشناس یا مشاور
۳- متخصص (علوم تربیتی)
۴-سنجش و ارزیاب تحصیلی
۵-سرگروه آموزشی(شهرستان یامدرسه) یا یک دبیرمتخصص آن رشته
اعضای این تیم برای نظارت وراهنمایی برفرآیند یاد دهی ـ یادگیریدرکلاس درس حضور پیداخواهند کرد بر اساس فرم و شاخص های معین شده نظارت و راهنمایی را انجام خواهند داد.
ساختار نظارت و راهنما یی بالینی دارای پنج مرحله ی ذیل می باشد :
۱) تشکیل جلسه ی مقدماتی با معلم
۲) مشاهده ی کلاس درس
۳)توصیف و تفسیر مشاهدات کلاسی و تعیین (یا انتخاب )شیوه ی رفتار با معلم
۴)تشکیل جلسه پس از مشاهد ه ی کلاس با معلم
۵)تجزیه و تحلیل مراحل چهارگانه ی پیشین
ناظران همه جانبه (عمومی ۱)
ناظر همه جانبه ممکن است به عنوان ناظران ارشد تعریف شود که برای نظارت معلمین در سطوح مختلف یا در موضوعات مختلف مسئولیت دارد.این ناظر استاد در امر تدریس است و می داند چه عناصری شیوه های تدریس خوب را بوجود می آورد برای مثال او: می تواند یک محیط خوب کلاسی را تشخیص دهد و می داند معلم چه موقع یک کلاس را به خوبی اداره می کند و می تواند در اثر بخش بودن برنامه قضاوت کند.ناظر همه جانبه تئوری یادگیری را می فهمد وبا ارزشیابی آشناست او به کاربرد مواد سمعی و بصری آشنایی دارد و پشتوانه خوبی از لحاظ منابع و مواد دارد و می داند کجا منابع اضافی را جایگزین کند همچنین او دید وسیعی از برنامه درسی دارد و می تواند معلمین را در کلاس های مختلف مواد و مدارس گوناگون مقایسه کند. و به معلمین در امر انظباط و بهبود شیوه های تدریس کمک نماید و می تواند از طریق ایجاد حس همکاری بین معلمین پایههای مختلف تحصیلی بهعنوان نیروی متحد کننده عمل کند.
نظارت و راهنمایی آموزشی(مشاهده مستقیم رفتار معلمان در کلاس درس)
در حقیقت نظارت و راهنمایی آموزش بالینی مطالعه رفتار معلم در کلاس درس با روشی نظام ند و منظم و در جوی همراه با همکاری و احترام متقابل است و مجموعه ای از فعالیت هایست که برای اصلاح فرایند تدریس و یادگیری طراحی شده است.
۵ ویژگی نظارت و راهنمایی آموزشی بالینی از نظر گلدهامر و همکارانش (۱۹۹۳)
۱- نظارت راهنمایی بالینی فنی برای اصلاح فرایند آموزش است
۲- نظارت راهنمایی بالینی دخالت آگاهانه در فرایند آموزش است.
۳- نظارت راهنمایی بالینی هدفمدار است به طوری که نیازهای مدرسه را با نیازهای رشد شخصی افرادی که در مدرسه کار می کنند در هم می آمیزد.
۴- نظارت راهنمایی بالینی بین معلمان و راهنمایان آموزشی همکاری حرفه ای قائل است.
۵- نظارت راهنمایی بالینی مستلزم درجه بالایی از اعتماد متقابل است که در درک، حمایت و تعهد به رشد و پیشرفت معلمان بازتاب می یابد.(هوی و فورسایت (۱۹۸۶)
نیک نامی فرایند نظارت و راهنمایی آموزشی را شامل مراحل ۸ گانه ذیل می داند:
در این مراحل که به سه گروه ۱- قبل از مشاهده(پیش مشاهده) ۲- مشاهده ۳- بعد از مشاهده (پس مشاهده) تقسیم گردیده است.
مراحل قبل از مشاهده- شامل ایجاد برقراری ارتباط برنامه ریزی درسی و برنامه ریزی برای مشاهده است راهنمایی آموزشی با از بین بردن تشویش و اضطراب معلم از مشاهده، مشخص کردن وظایف طرفین و کمک به معلم در درک و هدف و مفهوم نظارت بالینی این وظیفه را ممکن می سازد.
مرحله دوم- برنامه ریزی درسی با همکاری معلم و ناظر انجام می گیرد که در آن اهداف فعالیت های کاری معلم و دانش آموز مشخص می شود در حقیقت این برنامه طرح درسی یا طرح آموزشی است که معلم باید در روز مقرر آن را اجرا کند.
مرحله سوم- برنامه ریزی برای مشاهده، پیش بینی روش و استراتژی مشاهده است در این مرحله هدف های مشاهده، نحوه ی جمع آوری اطلاعات، ترتیبات فنی برای مشاهده و جمع آوری داده ها به وسیله ناظر تعیین می گردد و به معلم اعلام می شود.
مرحله چهارم- پس از اجرای سه مرحله مذکور معلم و ناظر آمادگی لازم را برای تدریس و مشاهده پیدا می کنند و به مشاهده و ثبت رویدادهای کلاسی می پردازد.
مرحله پنجم- تجزیه و تحلیل عملکرد معلم و فرایند های آموزش و یادگیری است در این مرحله نارسایی ها و زوایای ناپیدای کار معلم که تا کنون مورد توجه خود او قرار نگرفته بود آشکار می گردد.
مرحله ششم- در این مرحله ناظر وظیفه دارد دستور جلسه را تعیین و معلم را به موقع در جریان آن قرار دهد.
مرحله هفتم- در جلسه گفتگو بحث و تحلیل سازنده و مفیدی از فرایند تدریس و یادگیری و عملکرد کلاسی بین ناظر و معلم شروع می شود.
مرحله هشتم- در مرحله آخر راهنمای آموزشی و معلم تعیین می کند که چه تغییراتی باید در روش تدریس معلم ایجاد گردد و چه رفتارهایی باید عوض شود یا تقویت و حذف شود این مراحل برای معلمان تازه کاری که تجارب کافی به دست نیاورده اند ضروری است(نیک نامی ص ۷۴)
یافته ها ی طرح:
کمک به معلمان در برنامه ریزی و طراحی آموزشی جهت آموزش
وظیفه ناظر این است تا به معلمین در آشنایی به روش های جدیدتر آموزش داده و به بهبود مهارت های آْموزشی کمک کند ناظر هوشیار باید از وسعت برنامه ریزی و درجه مهارت معلمانی که قرار است بر کار آنها نظارت کنند آگاهی داشته باشد برای مثال او باید معلمانی با برنامه آموزشی غیر مدون را یافته و با توضیح پیچیدگی های آموزش نوین این مسئله را برای آنها روشن کند که بعضی از طرح های آموزشی به صورت مدون تهیه گردیده ازآنها انتظار می رود که در ارائه هر درس طرح های آموزشی منظم و مدون را به کار گیرند.
در مواجهه با برخی از روش ها یا راهبردها برای ارائه یک درس معلم باید راهبردهای مؤثر تر را با توجه به اهداف، گروه های معین، با افراد و موقعیت های معین و شخصیت ویژه معلم انتخاب کند و در نتیجه هنگامی که معلم راهبردهای آموزش را در یک کتاب کوچک با عجله گردآوری می کند از بسیاری از متغییرهای مؤثر در آموزش چشم پوشی می کند برای همه معلمان در تمام سطوح امکان بهبود مهارت های برنامه ریزی وجود نداشته و وظیفه ناظر این است که به آنها در اصلاح این مهارت ها کمک کند.
برای کمک به معلمان که وظیفه برنامه ریزی دارند ناظر ممکن است برنامه ی شش نکته ای را ارائه دهد ناظر می تواند به معلمان در برنامه ریزی و با استفاده از ارائه آموزش هایی برای توسعه ی توانایی های زیر کمک کند.
۱- مهارت در پیروی از یک رویه سیستم ها برای طرح آموزشی
۲- مهارت در پیروی گردن از یک مدل آموزشی
۳- مهارت در نوشتن اهداف و عینیات
۴-مهارت در تجزیه و تحلیل وظایف یادگیری
۵- مهارت در کاربردن طبقه بندی اهداف آْموزشی
۶- مهارت در سازمان دادن برنامه های آموزشی
ناظر همچنین ممکن است با نشان دادن نمونه طرح هایی که بسیار خوب پایه ریزی شده اند به معلمان در توصیف شیوه و طرح های درسی کمک کند. بدین وسیله ناظر این مطلب را برای معلمان روشن خواهد ساخت که طرح ها برای جلب رضایت مدیر و ناظر نوشته نمی شوند بلکه به منظور توانا ساختن هرچه مؤثر تر معلمین در امر آموزش مورد استفاده قرار می گیرند.
کمک به معلمان در مدیریت کلاس
اداره ی مدیریت کلاس درس یکی از جنبه های مشکل تدریس در مدارس عمومی( دولتی ) است و یکی از مواردیست که نگرانی های بسیاری برای معلمان به وجود آورده است و آنان به طور مداوم نیازمند کمک در این زمینه می باشند بنابراین برنامه های آموزشی از طریق ناظران پس از ورود به دبستان برای کمک به معلمان در جهت توسعه ی مهارت های مربوط به اداره ی کلاس و درک نظم و انظباط اساسی است (پیتر اولیوا، ص۳۲۳)
کمک به تطبیق معلمان با فن آوری
رابرت گانیه( محقق یادگیری بیان می دارد) یادگیری به آنچه که یادگیر درک می کند محدود می شود و طراح می تواند بر درک او اثر بگذارد این بیانیه ساده کلید کمک به سازگاری معلمان با فن آوری های در حال تغییر اطراف ماست معلمان و ناظران باید به این ماشین ها به چشم بیش از (اشیاء) بنگرند آنها ابزار یادگیری هستند به طور عمیقی ارائه اموزش را بهبود بخشند ناظران باید به معلمان در تغییر نقش از دریافت کننده منفعل فن آوری به طراح تجارب یادگیری کلاس درس کمک کنند (بهرنگی ص ۴۱۶)
روشهای کمک غیر مستقیم به معلمان
شامل آموزشهای ضمن خدمت، مراکز تربیت معلم و دانشگاه هاست
آموزش ضمن خدمت به عنوان یکی از روش های نظارت راهنمایی آموزشی که برای ارتقای علمی معلمان، رشد فکری و افزایش مهارت های آنان و در نهایت برای اصلاح فرایند آموزش به طور گسترده ای در مدارس کاربرد دارد به نظر متخصصان نظارت و راهنمایی آموزشی تمام روش های نظارت و راهنمایی روش های کمکی در اصلاح فرایند آموزش تلقی می شوند و هر روشی که به رشد بیشتر معلم منجر شود به تحقق هدف اصلی وقایع نظارت که رشد و پرورش همه جانبه دانش آموزان است کمک می کند .( بنظر ماکس و استوپس۱۹۷۱ص۲۲۰):
۱- برنامه آموزشی ضمن خدمت بر اساس نیازهای شناخته شده مدرسه و جامعه طراحی و اجرا می شود .
۲- تمام کارکنان مدرسه به اموزش ضمن خدمت نیاز دارند .
۳- آموزش ضمن خدمت روش مؤثری برای ارتقای رشد حرفه ای معلمان است
۴- اصلاح و بهبود کیفیت آموزش از هدف های کوتاه و بلند مدت آموزش ضمن خدمت است .
۵- آموزش ضمن خدمت به فرایند مستمر تجدید نظر در برنامه های اموزشی منجر می شود .
۶- آموزش ضمن خدمت مرکز توجه روزافزون دانشگاه ها، مؤسسات آموزش عالی، رؤسای آموزش و پرورش، مدیران مدارس، معلمان، راهنمایان و معلمان آموزشی است
۷- راهنمایان آموزشی باید جوی به وجود اورند که در ان معلمان اموزش ضمن خدمت را روشی برای رشد و پرورش حرفه ای خود بدانند .
۸- برنامه اموزش ضمن خدمت باید معلمان را همگام با پیشرفت های تعلیم و تربیت به پیش برد .
۹- برنامه اموزش ضمن خدمت باید با همکاری و تشریک مساعی راهنمایان آموزشی و معلمان طراحی و اجرا شود تا به بهترین وجه اثر بخش باشد .
۱۰- برنامه آموزشی ضمن خدمت به خود شناسی معلمان و تلاشی برای خودیابی و کمال یابی منجر می شود .
برنامه ریزی آموزشی ضمن خدمت
برنامه آموزشی ضمن خدمت برای آموزش ضمن خدمت با هدف نظارت راهنمایی آموزشی و اصلاح فرایند آموزش مستلزم مراحل ذیل است.
۱- پیش بینی و تنظیم بودجه، تهیه تسهیلات و تجهیزات و پیش بینی زمان لازم برای این آموزش ها
۲- پیش بینی روش ها و استراتژی ها به منظور حداکثر استفاده از منابع تخصیص یافته
۳- تهیه برنامه ها و طرح های حساب شده برای استفاذه مؤثر معلمان
روش های معمول در آموزش های ضمن خدمت
۱- تشکیل جلسات مشورتی که موجب اعتماد متقابل ناظر و معلم و همکاری و تشریک مساعی حرفه ای آنان می شود .
۲- تشکیل جلسات توسعه برنامه درسی که موجب می شود معلمان مسئولیت و تعهد بیشتری احساس کنند .
۳- تشکیل کارگاه های آموزشی که هدف از تشکیل این کارگاه رشد و پرورش الگوهای همکاری حرفه ای و بهبود کار معلمان و ارتقای علمی آنان است .
۴- تشکیل سمینارهای حرفه ای که موجب یافته های جدید علمی و کاربردهای آنان در مدارس، روش های آموزشی جدید و در نهایت ارتقای کیفیت برنامه درسی با هدف رشد و پرورش است .
۵- تشکیل جلسات سخنرانی که معمولاً با نظرخواهی از معلمان و با شرکت دادن روانشناسان و صاحب نظران آموزشی است که باعث دریافت اطلاعات تخصصی معلم می شود .
۶- استفاده از گردشهای علمی که از این طرق اطلاعات و آگاهی های مفید و کاربردی در مورد نحوه کار و عملکرد این بخش ها در اختیار معلمان قرار می گیرد .
۷- تشکیل گروه های تحقیقاتی که برای اصلاح فرایند آموزش به کار گرفته می شود هدف نهایی از این نوع تحقیق این است که معلمان به سطحی از رشد حرفه ای نایل شوند .
۸- مطالعه ی نشریات حرفه ای که یکی از منابع در دسترس آنان کتابخانه است که در حقیقت راهنمای آموزشی در انتقال اطلاعات حرفه ای به معلمان نقش مهمی ایفا می کند .
۹- تشکیل جلسات اولیا و مربیان که آگاهی از نظرهای والدین به شناخت بهتر نیاز های اموزشی دانش آموزان کمک می کند و موجب می شود تا معلمان نسبت به نقاط ضعف و قوت دانش آموزان شناخت بهتری و عمیق تری پیدا کنند.
ناظران با طرح این برنامه زیر می توانند موجبات بهبود و پیشرفت کار معلمان در درک رفتار و مهارت های لازم فراهم کنند.
۱- معلمان باید در مباحثات مربوط به علل مشکلات رفتاری شرکت داده شوند و به آنان کمک شود تا درکی اصولی از نظم و انظباط را دریافت کنند
۲- به معلمان باید کمک شود تا مهارت های خود را در جلوگیری از مشکلات انظباطی گسترش دهند
۳- به معلمان باید کمک کرد تا معیارهای مناسبی را برای اصلاح کارشان انتخاب کنند(پیتر اولیوا،۲۷۶)
نتیجه گیری
یکی از عناصری که برنامه نظارت و راهنمایی آموزشی، آن بطور مستقیم سروکار دارد معلم است. معلم بهترین فرد در فرایند تدریس در کلاس درس است.
از این رو راهنمایان آموزشی، باید از ویژگیهای شخصی و حرفه ای معلمان که قرار است با آنان کار کنند شناخت دقیقی داشته باشند این شناخت به آنان کمک می کند تا درک و بینش صحیح تری نسبت به معلمان تحت نظارت خود پیدا کنند و در فرایند نظارت و راهنمایی بدانند، با چه کسی همکاری و او در چه سطحی از رشد و پیشرفت حرفه ای قرار دارد.
شناخت راهنمای آموزشی از معلم ضرورتی سازمانی و حرفه ای است او باید دانش و مهارتها تگرشها، نیازهای انگیزشی، انتظارات معلم و انتظارات مدرسه و اثر بخشی معلم را مورد بررسی قرار می دهند بدین ترتیب می توان گفت اتخاذ روشهای آزاد منشانه در امر نظارت و راهنمایی آموزشی یعنی روشی که بر اساس همکاری حرفه ای و مشارکت و همفکری گروهی برای رسیدن به هدفهای آموزشی استوار است باعث می شود معلمان مسئولیت پذیرتر شوند به کارشان بیشتر علاقمند گردند بیشتر احساس رضایت کنند و سرانجام اینکه میزان کارآیی و بازدهی شان افزایش یابد. افزایش بازدهی معلمان با اتخاذ شیوه های آزادمنشانه از اصول اساسی برنامه های نظارت و راهنمایی آموزشی است.(وایلیز، ۱۳۹۷)
منابع
۱- نیکنامی، مصطفی. ۱۳۷۹٫ نظارت و راهنمایی آموزشی- تهران سازمان مطالعه و تدوین کسب علوم انسنی دانشگاهها (سمت)
۲- جان وایلز، جوزف باندی. ۱۳۷۹٫ نظارت در مدیریت (ترجمه: محمد رضا بهرنگی). انتشارات کمال تربیت
۳- اولیوا، پیتر. ۱۳۸۴٫ نظارت و رهبری آموزش در مدارس در ترجمه:مریم تقوایی، منوچهر جواهری. ریحان صفوی همامی- اصفهان
۴- بهارالانوار، ج ۷۰ ص ۷۲
۵- کیت .ا. اچسون، مردیت دامین گال، ۱۳۷۶ نظارت راهنمایی تعلیماتی، ترجمه محمد رضا بهرنگی- انتشارات کمال تربیت